Vier detectives: Jerome, Nestor, Hercule en Freddy

Shit. De juf is ziek. Wat nu? Poetsdame Rachida ziet geen andere mogelijkheid dan haar dochtertje Yasmina mee te nemen naar haar werk. Haar werkgeefster, een hooghartige pianolerares, reageert zoals gevreesd afgemeten. Gelukkig mag Mina toch de hele dag in de keuken blijven. Omdat kinderen gewoon zichzelf zijn en niet gemaakt zijn om uren vastgekleefd te blijven op een stoel, is het meisje al snel buiten aan het spelen op de kleine binnenplaats. 

We zijn twee bladzijden ver in de nieuwe Jerome K Jerome Bloks en zoals steeds kiest Alain Dodier niet voor ongeloofwaardige effectzoekerij, maar voor een lokaal verhaal dat druppelsgewijs wordt opgebouwd en waar geen speld tussen te krijgen is. Maar altijd is er een niemendalletje dat een heus detectiveonderzoek in gang zet. Het vlindereffect komt deze keer van een banale mus. Het vogeltje had zijn nest gebouwd in een verlaten zwaluwnest dat vreemd genoeg in een keldergat hing. 

Yasmina volgt het musje naar haar nestplaats en ziet een oude man in de kelder zitten. Ze zwaait naar hem met haar knuffeltje. En ja hoor, het popje valt in het keldergat. Wat later proberen Rachida en haar dochter haar lievelingsknuffel op te vissen. Als de pianolerares ziet wat er gebeurt, stormt ze woedend naar buiten. 

Levenslang kon een escalerende mix zijn van een klassiek Wiske verliest Schanulleke-verhaal overgoten met een flinke scheut Misery van Stephen King. Maar dan ken je Alain Dodier nog niet. Steeds weer weet hij de voorspelbaarheid een andere wending te geven. Nooit groots, altijd klein, maar immer verrassend. Nog nooit in de voorbije negenentwintig albums heeft Dodier zichzelf herhaald. Ook nu niet. 

Helaas sla je ook deze keer het album na een eerste lezing dicht met een zucht. Was dit het maar? Heb ik hier weer dik twee jaar naar verlangd? Maar dan herlees je de strip nog enkele keren en komt, precies zoals bij de vorige deeltjes, de ware schoonheid naar boven. Ook dit onderzoek klopt bij elk prentje. De charmante, klunzige maar ook enigmatische Jerome K. Jerome blijft zijn unieke zelve en raapt zelf elk loshangend verhaallijntje op. Zijn hechte microgemeenschap van vriendin Babette tot kruidenier Burkan is geloofwaardiger en warmer dan je eigen familie. De subtiele humor maakt het helemaal af. Oh, wat hou ik van die reeks. Jerome K. Jerome Bloks is het antigif dat de wereld nodig heeft. 

Grafisch heeft Dodier in dit deel zijn grenzen opgeschoven. Na dik twintig jaar stapt de Fransman wat af van zijn kleine prentjes waar hij, als een volleerde mangaka, elke beweging in een nieuw stripprentje propt. De Europese meester van de nutteloze prentjes zet zijn timeframe nu ietsje ruimer en kiest vaker voor grotere kaders wat de leesbaarheid fors ten goede komt. Ook waagt de Duinkerkenaar zich, voor de tweede of derde keer in zijn Bloks-carrière, aan een heuse flashback. Het voelt allerminst vreemd en zelfs modern aan.

Geregeld vragen stripliefhebbers en -leken me wat mijn lievelingsreeksen zijn. Jerome K. Jerome Bloks zit al decennia gebeiteld in mijn top-3. Sommigen begrijpen me onmiddellijk. Anderen krijg ik maar niet overtuigd. Ook dit laatste album zal de non-believers niet over de streep trekken. Hun raad ik aan om het tweeluik De Gravin en De Brief (deel 15 en 16) te (her)lezen omdat de reeks daar net de keuze maakt om meer tijd te pakken qua verhaal en grafiek. Heb je nog wat tijd over? Dan raad ik elke stripliefhebber aan om mijn interview met Alain Dodier te herlezen. Het geeft je een inzicht wat deze haast bezeten man allemaal over heeft voor zijn beroep en held. 

Dodier is niet de allerbeste tekenaar, maar hij wist zijn imperfecties uit met een enorme toewijding. No sweat, no glory. Na het lezen van Levenslang ben ik trouwens enorm benieuwd om zijn waarschijnlijk honderden foto’s te zien die hij van de Parijse daken heeft genomen. Zijn inzet heeft alleszins geloond. In Levenslang speelt hij Jean-Pierre Gibrat, de meester van de Parijse dakenscènes in Elke Raaf Pikt, gewoon naar huis. 

Voorts ben ik als superfan, verrukt dat Alain Dodier eindelijk zijn naslagwerk in de Franstalige topcollectie Une Vie en Dessins heeft gekregen. Dit onlangs verschenen salontafelboek is om duimen en vingers af te likken. Misschien kan dit naslagwerk ooit gebruikt worden om er de dossiers van integrales mee op te leuken... als die er ooit zouden komen in het Nederlands. Duimen maar. Jerome K. Jerome Bloks is en blijft immers een reeks waarvoor superlatieven zijn uitgevonden.

— WOUTER PORTEMAN

Jerome K. Jerome Bloks 29: Levenslang, verscheen op 13 november 2024 bij Dupuis (56 pagina's, softcover, 9,99 euro).

Lees ook: Interview met Alain Dodier uit 2019

Lees ook: ReeksTop-50 nummer 41: Jerome K. Jerome Bloks

De collectie Une Vie en Dessins van de uitgeverijen Champaka en Dupuis wijdde in oktober een dik artbook aan Alain Dodier. Het verscheen enkel in het Frans zoals alle voorgaande delen. In deze collectie zijn de vorige artboeken opgehangen aan het werk van Yves Chaland, Tome & Janry, François Walthéry, Marcel Gotlib, Frank Pé, Batem, Victor Hubinon en Willy Lambil.

Het concept van de boeken in Une Vie en Dessins is steeds hetzelfde: een tweehonderdtal reproducties van originele pagina's, covers en illustraties, sommige nog eens uitvergroot om nog meer details te kunnen zien, verrijkt met een biografie, citaten uit interviews en commentaren bij de gebundelde selectie reproducties. Het album van Dodier is 192 pagina's dik. Behalve de reguliere versie tegen 69 euro was er ook nu weer een luxe-editie met een andere cover en een ex libris. Die kost 89 euro.

De Nederlandstalige kant van Dupuis vertikt het om al lang uitverkochte albums van Jerome K. Jerome Bloks te herdrukken waardoor dit een obstakel vormt voor nieuwe lezers om deze standvastig scorende detectivereeks te ontdekken of anderen om hun reeks compleet te kunnen verwerven. Een alternatief als integrales, een andere manier om reeksen te herdrukken, is ook nog niet doorgedrukt. Andere geïnteresseerde om integrales uit te geven, zijn eraan voor de moeite. Die krijgen geen toestemming zolang de reeks nog loopt. 

Standaard Uitgeverij, de overkoepelende uitgeversgroep waartoe de vertalingen van Dupuis behoort, freewheelt in 2025 echter nog wat meer met uitverkochte albums van andere stripreeksen. Nadat de groep in het verleden onder meer bundelingen in softcover uitbracht van De Killer, Alleen en De Oorlog van de Lulu's doet het dit in het eerste kwartaal van 2025 ook met de oudste albums van Agent 212 en Soda, zonder dossiers of andere bonuspagina's. Zonder zekerheid ook of daaropvolgende albums in eenzelfde omnibusuitvoering in softcover zullen volgen. Daar bestaan precedenten van bij voornoemde reeksen. Tot spijt van wie het benijdt, ligt daar wel een kans om Jerome K. Jerome Bloks alsnog te kunnen herdrukken. Dan maar in die uitvoering, die niet zozeer mikt op klanten van stripspeciaalzaken.

In het Frans zijn drie verschillende vormen van integrales echter ook niet altijd om over naar huis te schrijven. Dupuis startte in 2007 zelf met een integrale uitvoering met zes verhalen per bundel. De strips zijn in zwart-wit, het formaat van de bundels is kleiner dan de oorspronkelijke albums en er zitten geen extra's in. Het lage prijskaartje van 27,95 euro per bundel voor 276 tot 320 pagina's is het goedmakertje. Tot nu toe zijn de delen 1 tot 24 in deze uitvoering gebundeld in vier verschenen integrales.

In 2010 startte Dupuis met een mooiere integrale uitvoering in het Frans in de collectie Magnum. Na drie delen van elk 160 pagina's met knappe, rijkelijk geïllustreerde dossiers in de vorm van interviews, volledig in kleur maar ook weer op kleiner formaat, hield deze uitvoering er in 2012 alweer mee op. Daarmee raakten de eerste negen albums gebundeld.

De Parijse vereniging Bulles en Tête! lanceerde in 2019 de nieuwste vorm van integrales. Op telkens slechts duizend exemplaren (latere delen kennen een hogere oplage van 1.200 exemplaren) met een ex libris biedt elke integrale op gewoon formaat, in hardcover en volledig in kleur telkens drie verhalen met voorafgaande bonuspagina's: de ene keer een interview met de auteurs, schetsen, reproducties van alternatieve of hertekende covers, onuitgegeven korte verhalen van Dodier of Pierre Makyo, de andere keer fotoreportages of andere bonuspagina's op een tiental pagina's. De flauwe grafische vormgeving van deze dossier is niet volgens de hoge standaard van de integrales die Dupuis maakt, maar inhoudelijk telt het wel mooi mee. Door het regelmatige tempo zijn intussen negen integrales verschenen waardoor de delen 1 tot 27 zijn gebundeld. Na deel 30 kan een tiende integrale verschijnen, maar zo ver zijn we dus nog niet. Dodier is daar nog mee bezig.

Herrie in Ménilmontant! is op alle gebied een buitenbeentje in de detectivereeks Nestor Burma naar de romans van Léo Malet. Vooreerst verschijnt het zonder nummer buiten de reeks die sinds 1982 bij Casterman verschijnt. Het is ook nog eens op kleiner formaat dan de vorige albums met slechts drie of vier prenten per pagina. Het is superdik, niet minder dan 192 pagina's, en het zou Jacques Tardi's laatste bijdrage aan de reeks zijn nadat hij in 2023 ook al een finaal punt achter zijn andere populaire reeks Isabelle Avondrood had gezet. Het is dan ook nog eens naar een verhaal van Malet dat hij nooit heeft afgewerkt. 

Herrie in Ménilmontant! is namelijk gebaseerd op het onvoltooide Les Nouveaux Mystères de Paris. Met de basisintrige, het personage van Burma, zijn secretaresse, een agent en een journalist tooide Tardi vijftien jaar geleden al aan het werk om zelf het verhaal af te werken. Na vier pagina's hield hij er toen mee op. Daarover vertelt hij aan ligneclaire.info: "Ik gaf het op en bleef achter met een snipverkouden Burma en een kerstman op straat. Ik wist niet waar ik heen ging. Ik kwam deze pagina's weer tegen toen ik aan het opruimen was en ik besloot door te gaan met niets anders meer in gedachten."

Het scenario heeft hij vervolgens niet in één keer uitgeschreven: "Het scenario is heel losjes geschreven, zodat je elementen kunt toevoegen die van meet af aan niet gepland waren. Anders is het saai, zoals het bewerken van een roman soms is en wat ik deed met het werk van Jean-Patrick Manchette of Malet. Dat was goed, maar ik kende het einde van het verhaal. Wat mij interesseert is om verder te gaan met Burma, die op een bepaalde plek aankomt en een storend element tegenkomt. Hoe zal ik dat gebruiken, of niet? Heb ik gelijk om het te gebruiken? Ja, nee, vooral omdat het me leidt naar wie weet waarheen." 

Het verhaal speelt zich af in het 20ste arrondissement in Parijs. Die arrondissementen wisselen per album. Het kwam Tardi goed uit dat hij zelf in dat arrondissement woont en makkelijker opzoekingen kon verrichten voor de locaties uit de jaren 1950. 

Het speelt zich specifiek af in december 1957. Burma wordt getroffen door een ernstige griep, die hij probeert te behandelen met het nieuwste medicijn uit de Manchol-laboratoria. Maar omdat hij niet de gewoonte heeft om op te geven bij tegenslag, neemt hij toch een zaak aan van een nieuwe klant, een bourgeois dame die mevrouw Manchol blijkt te zijn. Ze biecht een moord op voordat ze zichzelf van kant maakt in het kantoor van Burma. Wat volgt is een onderzoek achter de schermen van farmaceutische laboratoria, waarbij grof geld en dierenmishandeling een rol spelen.

Doorheen de jaren veranderde de aanpak om Malets oorspronkelijke romans te verstrippen niet, maar de auteurs wel. Emmanuel Moynot nam vanaf deel 7 het tekenen (en deels ook het schrijven) over. Hij nam ook de delen 12 en 13 voor zijn rekening. De delen 10, 11 en 14 waren het werk van Nicolas Barral. Voor deel 15 was François Ravard de tekenaar met Moynot als scenarist. Dat album dateert van 2020. 

Het nieuwste album is dus geen deel 16. Voor het afwijkende, kleinere formaat, is er ook een reden. Tardi: "Daarvoor moet je teruggaan in de tijd. Ik heb iets heel slechts gemaakt dat Een Kater Vol Lood heet. Ik zou niet willen dat het opnieuw wordt uitgebracht. Het was het eerste stripverhaal dat ik had gemaakt met toestemming van Léo Malet. Het was verschenen in Wordt Vervolgd en ik had geen voorsprong. Ik moest elke maand pagina's leveren. Daar was ik niet blij mee. Maar ik wilde toen terug naar een klein formaat zoals dit album, het formaat van comics. Destijds had ik graag gezien dat Casterman een comiccollectie zou maken, maar ze geloofden er niet in. Ik vond het een goed idee omdat een album op groot formaat een plechtig gevoel geeft dat het niet nodig heeft. Ik wilde niet op mijn honger blijven, dus ben ik er dertig jaar later met Herrie in Ménilmontant! toch op teruggekomen. (...) De tekenstijl is veel losser en de prenten zijn groter. Ik vind het leuk dat het een beetje schetsmatig is en niet gefocust is op alle details."

En is het nu werkelijk Tardi's laatste Nestor Burma? Ondanks eerdere aankondigingen, houdt Tardi die beslissing toch wat in het midden. "De laatste? Dat weet ik niet. Dat zeg ik elke keer. (...) Isabelle Avondrood is echt voorbij. Bij Burma hangt het af van het verhaal, het onderwerp, de aanleiding. Ik heb een verhaal niet telkens bij het begin, maar ik krijg zin als ik die buurt of die wijk wil tekenen. Zo werkte Malet ook en met Burma kun je op die manier een plot beginnen. Op dit moment heb ik geen projecten, helemaal geen."

Nestor Burma: Herrie in Ménilmontant! is op 13 november 2024 verschenen bij Casterman. Het album telt 192 pagina's, hardcover, 29,99 euro.

Net zoals de nieuwe Nestor Burma is ook de nieuwste Agatha Christie-verstripping bij Dark Dragon Books een verhaal dat zich rond Kerstmis afspeelt. Kerstmis met Poirot is de negende verstripping van de door Christie gecreëerde Belgische detective Hercule Poirot in de Agatha Christie-collectie die inmiddels veertien delen telt. 

In dit verhaal onderzoekt Poirot de moord op Simeon Lee, een rijke maar gehate oude man. "Lee nodigt zijn familie uit voor kerst, maar de bijeenkomst eindigt in tragedie als hij op brute wijze wordt vermoord in zijn afgesloten kamer. Poirot, toevallig in de buurt, wordt gevraagd om de zaak op te lossen. Tijdens zijn onderzoek onthult hij complexe familierelaties, verborgen motieven en leugens. Uiteindelijk gebruikt Poirot zijn scherpe intellect en oog voor detail om de verrassende dader te ontmaskeren, waarbij de ware aard van de familieleden aan het licht komt."

Isabelle Bottier bewerkte het oorspronkelijke verhaal van de wereldvermaarde Christie. Bottier is al de scenarist van de jeugdreeks Dans Met Mij en eerder verschenen albums in de collectie verstrippingen van Christie. 

Tekenaar Callixte verwierf enige bekendheid met de bij Silvester lopende De Autoreportages van Margot dat hij aanvankelijk enkel inkleurde. Vanaf deel 3 tekende hij ook het storyboard. Op scenario van Michel Kœniguer tekende hij het tweeluik Eightball Hunter, in vertaling verschenen bij Gorilla. In de nieuwste reeks verstrippingen van Agatha Christie is hij de tekenaar van het Hercule Poirot-album Moord op de Nijl en En Toen Waren Er Nog Maar... Hij tekent in dit nieuwe album wat losser dan de stijf en saai getekende albums die hij vroeger afleverde. Zelfs zijn bladschikkingen ogen wat spannender. 

Agatha Christie (1890-1976) zag haar moordonderzoek Hercule Poirot's Christmas gepubliceerd op 19 december 1938. Het was de negentiende roman met het personage dat ze in 1920 voor het eerst publiceerde. Ze maakte van hem een Belg omdat ze tijdens de Eerste Wereldoorlog vele Belgische vluchtelingen zag in haar woonplaats Torquay die er tijdelijk opgevangen werden. Desondanks had de schrijfster eigenlijk vaak een hekel aan het personage die zich beroept op zijn "kleine grijze cellen". In 1930 noemde ze hem "onuitstaanbaar". Dertig jaar later omschreef ze hem als een "afschuwelijke, bombastische, vermoeiende, egocentrische, kleine engerd". Toch zou hij uitgroeien tot een van haar populairste personages, mede dankzij genreklassiekers als Moord in de Oriënt-Express en Moord op de Nijl. Het publiek hield wél van hem.

Uiteindelijk schreef Christie tot 1975 drieëndertig romans, twee toneelstukken en eenenvijftig kortverhalen met Hercule Poirot. Een eerste Nederlandstalige versie van Hercule Poirot's Christmas verscheen in 1941 onder de titel Kersttragedie. In 1963 kwam het opnieuw uit als Kerstmis van Poirot. In 1994 werd de roman bewerkt voor een aflevering uit de tv-reeks Agatha Christie's Poirot met David Suchet in de rol van de Belgische speurder. Enkele personages werden echter geschrapt en Poirot was een van de gasten. In de roman en de strip wordt hij integendeel pas na de moord ingeschakeld om de dader te ontmaskeren.

Van Christies boeken zijn wereldwijd zo'n 3,2 miljard exemplaren verkocht. Een schatting uiteraard, berekend door UNESCO. Ze is daarmee met verre afstand de bestverkopende auteur aller tijden. Haar stripverhalen bij Dark Dragon Books kennen ook een mooie verkoop. Van de veertien inmiddels verschenen albums is het leeuwendeel ingepalmd door verstrippingen van Hercule Poirot. Volgend jaar staan er nieuwe albums gepland, te beginnen met Rally naar Bagdad, een detectiveverhaal zonder Poirot.

Agatha Christie 14: Hercule Poirot: Kerstmis met Poirot verscheen op 13 november 2024 bij Dark Dragon Books. Het album telt 64 pagina's en is te koop als softcover (11,95 euro) en hardcover (24,95 euro).

In vergelijking met bovenvermelde collega's is Freddy Lombard een berooide detective die vaak uit pure armoede met zijn maatjes Dina en Sweep zaken moet aannemen. Yves Chaland (1957-1990) creëerde Freddy Lombard in 1981 naar het voorbeeld van detectivereeksen als Felix in een tekenstijl die een uitgepuurde synthese is van de lijnvoeringen die Maurice Tillieux, Will, Jijé, André Franquin en Hergé een tijdlang of doorheen hun hele carrière hebben aangehouden. 

Daarmee was Chaland eind jaren 1970 en vooral begin jaren 1980 samen met Ever Meulen een van de grondleggers van de Atoomstijl. Die naam werd door Joost Swarte bedacht, die ook al de term Klare Lijn had opgeworpen. Andere tekenaars, van Nederland tot Spanje, die in die stijl werk(t)en zijn onder meer Serge Clerc, Lode Devroe, Michiel de Jong, Henk Kuipers, Antonio Lapone, Daniel Torres, Willem Vleeschouwer en huidig Robbedoes-tekenaar Olivier Schwartz. Deze laatste deelt met Yann een scenarist van Chaland. Sterker zelfs, de Robbedoes-verhalen die Schwartz met Yann heeft gemaakt, zijn in feite een voortvloeisel uit onvoltooide Robbedoes-projecten van Chaland en Yann.

Freddy Lombard dus, de belangrijkste stripreeks van Chaland. Van Bob Fish, ook al een detectivereeks, aangevuld met alle gags van de soms grimmige reeks De Jonge Albert, gaf Sherpa in 2021 een erg mooie integrale uit op hetzelfde grote formaat als deze eerste integrale van Freddy Lombard. Een jaar daarvóór had Sherpa ook nog de vertaling van Captivant uitgebracht, een zogezegd verzamelalbum van een zogezegd stripblad uit de jaren 1950, met artikelen, gags, korte verhalen en fragmenten van vervolgverhalen, allemaal fake. Daarin presenteerden Chaland en Luc Cornillon in gevarieerde tekenstijlen een snedige parodie op de soms belegen humor en paternalistische, vrouwonvriendelijke en racistische teneur uit de stripbladen van weleer. Wie dat niet doorheeft en Captivant buiten die bedoelde context leest, zal in deze woke-tijden weleens raar opkijken over hoever Chaland durfde te gaan, wat overigens ook geldt voor bepaalde scènes in Bob Fish. 

Sherpa kaderde die context helemaal niet in hun uitgaven. Ook in deze Freddy Lombard ontbreekt het aan biografische elementen die veel achtergronddossiers in andere integralereeksen net wél bieden. Over Chaland zijn diverse dikke boeken in het Frans geschreven. Zijn hele leven en carrière staat erin uitgesmeerd. Zijn ontzaglijke productie aan illustraties en zowat al zijn strips zijn gebundeld in uiteenlopende uitvoeringen. Dit dossier van Freddy Lombard beperkt zich echter tot vooral een kijkspektakel met overwegend afbeeldingen en verklarende onderschriften en hier en daar wat citaten uit interviews. Grafisch ontzettend mooi vormgegeven, wat we van Sherpa gewoon zijn, maar inhoudelijk is het toch wat pover voor wie eindelijk eens wat meer over de man achter de schepping wil lezen, toch zeker in integrales van zijn belangrijkste reeks.

Wat krijgen we dan wel op de ruim dertig bonuspagina's? Allerlei info over de diverse voorpublicaties in het Nederlands (Eppo) en Frans met een vergelijking van gewijzigde of hertekende scènes voor de latere albums, zwart-witversies en later ingekleurde fragmenten. Illustraties uit diverse publicaties, waaronder de Epposter en de deels hertekende versie daarvan voor een zeefdruk. Persfoto's en -illustraties, promotieflyer en restauranttekening. Afbeeldingen van het gezelsschapsspel dat bij de editie van Het Testament van Godfried van Bouillon uit 1989 zat. Nieuwjaarskaarten, uitnodigingen, nagetekende prentbriefkaarten en andere voorbeelden van bronnenmateriaal. Vergelijking van getekende decors met foto's van de werkelijke locaties. Franstalige aankondigingen uit Métal Aventure. Het korte verhaal Lady Pickpocket is ook opgenomen in dit dossier. Alle albumcovers staan er op paginagroot formaat in, ook van latere Franse albums met andere coverillustraties, behalve die van de eerste heruitgave van deel 0 die kleiner is afgebeeld. 

Hoe dan ook moeten we ons, als vakidioten, nooit miskijken op alleen het dossier. Het is 'm voor de meeste stripkopers nog steeds om de gebundelde stripverhalen te doen, hier in optima forma gedrukt op groot formaat, heldere kleuren, met herziene vertalingen en een mooie, nieuwe lettering. 

Het Testament van Godfried van Bouillon verscheen in 1981 na een minder bekende publicatie in het kortstondige — er verschenen amper drie nummers — Franstalige stripblad Bananas als album in de befaamde Buldog-reeks van Paul Rijperman, waarna het Nederlandse stripweekblad Eppo het in kleur publiceerde. Het gezelschap strandt door autopanne in de Waalse stad Bouillon waar ze een afstammeling van Godfried van Bouillon ontmoeten. Hij vraagt hun hulp bij het zoeken naar een schat die door zijn voorvader is verborgen. In een lange droom reizen we terug in de tijd met Freddy en zijn kompanen die een avontuur in de middeleeuwen beleven.

De integrale is aangevuld met De Verzamelaars en Het Olifantenkerkhof. Ze tellen elk 22 pagina's en vormen samen deel 1 in de oude albumreeks. De Verzamelaars voert de personages naar het koloniale Afrika en de jungle van het zwarte continent, waar nog wilde stammen leven. Ze gaan er op zoek naar een unieke fotografische plaat voor een verzamelaar. Ook in Chalands onvoltooide Robbedoes op Zoek naar Bocongo vormt Afrika het grootste deel van het decor. Het Olifantenkerkhof speelt zich terug af in Parijs. Daar raken de hoofdpersonages betrokken bij een moordonderzoek op verschillende ex-militairen die in Afrika hebben gediend. De armoede van Freddy, Dina en Sweep wordt in dit verhaal extra benadrukt. 

Chaland heeft de in deze integrale gebundelde verhalen zelf geschreven, met nog veel uitleggerige scènes die je ook in Tillieux's Felix-avonturen terugvindt als hij op het eind weer eens in de knoop raakte met het afronden van de intrige. Daarna kwam Yann op de proppen. Hij stuurde de reeks een wat andere richting op, met langere verhalen, meer drama en emotie. Die verhalen krijgen we in de tweede integrale te lezen. In de derde en laatste integrale staat het verhaal F-52, dat kort voor Chalands overlijden in 1990 in het Frans verscheen. Het was oorspronkelijk bedoeld als een avontuur van Robbedoes en Kwabbernoot door Chaland en Yann. Tot nu toe is het nooit vertaald geweest. Hulde aan Sherpa om dit alsnog voor elkaar te krijgen. En dat leven van Chaland krijgen we in het Nederlands ooit nog weleens geserveerd, zeker?

Freddy Lombard integraal 1 verscheen op 21 november 2024 bij Sherpa. Van het album van 112 pagina's zijn drie edities verkrijgbaar, tot zolang de voorraad strekt. De gewone hardcover kost 49,95 euro. Daarnaast is er een luxe met linnen rug, losse prent en een hommage-ex libris van Antonio Lapone (99 euro, 99 exemplaren) en een ultra limited-editie met alle extra's van de luxe en daarbovenop een dubbelprent (150 euro, 50 exemplaren).