Verbazend actueel

Met Animal Farm en 1984 schreef George Orwell (een pseudoniem van Eric Arthur Blair) twee klassiekers die in geen enkele boekenkast zouden mogen ontbreken. Hoewel de schrijver zelf nogal links georiënteerd was, had hij totaal geen begrip voor de richting waarin Jozef Stalin het communisme gedirigeerd had en moet je zowel het allegorische Animal Farm (uit 1945) als het dystopische 1984 (uit 1948) lezen als een serieuze aanklacht tegen het totalitaire regime van de Sovjet-Unie.

De verhaallijn van 1984 is genoegzaam bekend. De apparatsjik Winston Smith werkt op het ministerie van Waarheid, waar hij mee instaat voor de propaganda en voortdurende geschiedvervalsing om zo het wankele en weinig coherente beleid van de totalitaire machthebbers te rechtvaardigen. Stilaan komt zijn kritische geest toch in opstand tegen zoveel onrechtvaardigheid en historische willekeur en lijkt hij klaar voor zijn eigen minirevolutie. Zijn ontluikende liefde voor de knappe Julia en de daaruit voortvloeiende geheime sekscapades ontpoppen zich tot een fysieke rebellie tegen het regime. Big Brother ziet echter alles...

We herinneren ons nog de hernieuwde belangstelling voor het boek in de jaren 1980. In 1984 (tja) verscheen de film van Michael Radford met klasbak John Hurt in de rol van Winston. Dat de toen überhippe Eurythmics de soundtrack mochten verzorgen, deed ons nog meer uitkijken naar ons zitje in de bioscoop, al bleek achteraf dat de regisseur slechts een liedje effectief gebruikt had. In 1999 haalde tv-producent John De Mol voor zijn tv-programma Big Brother ook duidelijk de mosterd bij Orwell en bleken nogal wat mensen mee te gaan in zijn voyeuristische fantasieën. En de parallellen met pakweg een The Handmaid’s Tale van Margaret Atwood (uit 1985) lijken ook niet al te ver gezocht.

De afgelopen twee jaar verschenen er volgens onze info zomaar even vijf stripadaptaties van deze 1984. Vier daarvan kregen voorlopig nog geen Nederlandse vertaling. Concerto Books koos voor de versie van Xavier Coste, maar het zou ons niet verbazen dat er nog vertalingen zullen volgen. Grafisch gezien lijkt deze verstripping de meest avontuurlijke van de vijf. Coste kiest voor een vrij rudimentaire stijl met veel vette schaduwen. De zwart-witplaten krijgen af en toe een sfeervolle steunkleur als visueel toemaatje. Op regelmatige basis onderbreekt hij de vertelling met een paginagrote overzichtsplaat die schatplichtig lijkt aan de Russische - of nazipropaganda uit de vorige eeuw. Die duistere en krachtige intermezzo’s zijn geen rustpunten, maar houden je op een unheimliche manier bij de les.

Wagneriaans, platonisch, kafkaësk, freudiaans, portemanisch, beatlesque, dickensiaans... Alleen de groten der aarde hebben in de loop der jaren een eigen adjectief gekregen. Orwell mag bogen op orwelliaans: een bedrieglijk en manipulerend taalgebruik dat tegen de principes van een vrije samenleving ingaat. Een blik op de krantenkoppen van vandaag laat ons jammer genoeg zien dat er op vijfenzeventig jaar niet veel veranderd is en daarmee zet het verhaal zijn eeuwigheidswaarde nog eens netjes in de verf.

MARIO STABEL