Merho wordt 75 en stopt met de Kiekeboes

Of Marcel, Charlotte, Fanny en Konstantinopel écht verdwijnen, blijft nog een goed bewaard geheim. Of en hoe het verder zal gaan met Merho's geesteskinderen is stof voor een later nieuwsbericht... Merho krijgt nu eerst zijn moment de gloire met terugblikken in heel wat media, bij dezen ook op Stripspeciaalzaak.be. 

Standaard Uitgeverij sprokkelde ook deze tijdlijn met hoogtepunten bij elkaar.

“Gij hebt nog vijf minuten chance gehad.” Zelfs Jef Nys moest toegeven dat Robert Merhottein alias Merho erin was geslaagd om in drastisch veranderende tijden van zijn krantenstrip Kiekeboe een albumhit te maken. Vijfenveertig jaar na het debuut in Het Laatste Nieuws staat de in de Kiekeboes omgedoopte reeks niet langer in die krant, maar voeren de albums systematisch de verkooplijsten aan.

Dat succes kwam niet vanzelf. Merho heeft zijn leergeld moeten betalen en moest risico’s nemen. Op zijn twaalfde besliste hij dat hij striptekenaar wilde worden. En niet zomaar een striptekenaar, hij wilde een bekende striptekenaar worden naar het voorbeeld van Marc Sleen (wiens zwembad Merho benijdde), Pom (die hij vaak ging bezoeken) of Willy Vandersteen. Zonder tekenopleiding mocht hij van zijn bezorgde vader alsnog naar de academie van Sint-Lukas in Brussel. Het waren de woelige jaren 1960 en niemand liep er warm voor traditionele stripverhalen.

Na zijn opleiding kon hij bij Studio Vandersteen beginnen. Elke week moest er een verhaal van Jerom gemaakt worden voor de Duitse markt. Bandwerk, maar wel een ideale leerschool. Daar leerde Merho het vak pas echt.

Merho's studiotijd werd onderbroken door zijn dienstplicht. Terug bij Vandersteen was de Duitse success story van Jerom voorbij. Hij werd ingeschakeld voor de decors van Safari, hielp Karel Biddeloo bij het omturnen van Bessy-albums naar Karl May, werkte mee aan De Familie Snoek en leverde andere hand- en spandiensten. 

In 1973 voegde Vandersteen een nieuwe stripreeks toe aan zijn portfolio: Pats, die de titelheld moest worden van een vernieuwde Patskrant, het wekelijks bijvoegsel van De Standaard en Het Nieuwsblad. Hoofdfiguur Pats kwam uit het bekende poppenspeltheater van Karel Weyler. Vandersteen legde de grote lijnen vast en schreef de scenario’s van de eerste verhalen, maar de uitwerking vertrouwde hij toe aan Merho. Voor het vierde verhaal, Lieve Loempia, kwam de ambitieuze tekenaar zelf af met een scenario. Vanaf het daaropvolgende verhaal nam Merho de reeks volledig over.

In 1977 waagde hij de stap naar een reeks die hij helemaal voor eigen rekening maakte, terwijl hij nog wel een jaartje Pats bleef maken. De jongen Pats heette ondertussen Tits na een geschil met Karel Weyler die zijn rechten als bedenker van Pats te gelde wilde maken. Met zijn latere rechterhand Peter Koeken heeft Merho de laatste vier verhalen van Pats nog omgewerkt naar Tits door overal de hoofdjes te hertekenen.

Ook Merho's eigen reeks Kiekeboe was gebaseerd op figuren uit het poppenkasttheater, gelukkig van zijn eigen broer Walter Merhottein, die in 1980 overigens Pats Poppenspel overnam. Kiekeboe in het Circus was een eerste aanzet om het poppenspel om te vormen naar een stripverhaal. Met amper tien uitgewerkte pagina’s van De Wollebollen, het eerste echte stripavontuur van Kiekeboe, onder de arm nam Merho ontslag bij Vandersteen en lukte het hem om te publiceren in Het Laatste Nieuws. Dat vond plaats op 15 februari 1977.

De krant had tot dan geen grote stripreeks zoals bij de concurrenten. De realistische, historische stripreeks Bakelandt van Merho’s generatiegenoot Hec Leemans, liep nog maar een jaar of twee in Het Laatste Nieuws. Eind 1978 verscheen De Wollebollen als album bij Uitgeverij J. Hoste N.V., de uitgever van de krant. Hoewel strips in kleur dan al lang gemeengoed waren, opteerde de uitgeverij voor goedkoper zwart-wit voor Kiekeboe en tweekleurendruk voor Bakelandt. Pas vanaf Het Lot van Charlotte, deel 30 in de reeks, verschenen de albums in kleur. Vijftien delen later nam de meer ervaren Standaard Uitgeverij de albumpublicaties over en werden alle oude albums ingekleurd voor een nieuwe editie.

Beelden hieronder: Krantenadvertentie uit 1985 als promotie voor het allereerste album in kleur van Kiekeboe. Merho en Hec Leemans in 1990 en een gezamenlijke tekening van de twee stripmakers om de verhuis van uitgeverij J. Hoste naar Standaard Uitgeverij kenbaar te maken. Deze illustratie staat in 1990 op de persmappen van het Bakelandt-album Blanke Slavinnen (deel 47) en het Kiekeboe-album Konstantinopel in Istanboel (deel 46).

In het poppenspel was Kiekeboe een politieagent die het meermaals aan de stok kreeg met bandiet Balthazar. Merho maakte van Kiekeboe een familieman en werkte de nevenpersonages Charlotte (Marcels echtgenote) en twee kinderen Fanny en Konstantinopel beter uit. De meer volwassen toon van de verhalen sloot ook beter aan bij de liberale krant waarin de verhalen werden voorgepubliceerd.

In tegenstelling tot de kuisere reeksen bij de concurrenten mocht het in Kiekeboe wat sexyer. Die rol was helemaal weggelegd voor Fanny, de blonde dochter in strak wit T-shirt en blauwe jeansbroek, die in elk verhaal een nieuw vriendje had. Ze is gebaseerd op alle vrouwen die Merho indertijd hebben afgewezen. En hij wist vanaf het prille begin dat Fanny de vedette was en de populariteit van haar vader zou overvleugelen. Ze liet al eens een tepeltje zien of ging compleet naakt in een naaktkolonie in De Pili-Pili Pillen, hoewel elk onwelvoeglijk geacht naakt nog zedig werd afgedekt door strategisch geplaatste handen, armen, takken en bladeren. Voor Merho was dit verhaal een testcase om te zien hoe ver hij kon gaan... En het mocht luidens de zeer goed meevallende reacties gerust nog verder.

Beelden hieronder: Poseren als babe zit Fanny in het bloed. Dat demonstreerde ze bijvoorbeeld in de Kiekeboes 37: Jeanne Darm, om het drankje Dromedaris te promoten. De populariteit van het stripfiguurtje ontging het Vlaamse weekblad P-Magazine niet. In 2003 sierde Fanny als allereerste stripfiguurtje de cover en bijhorende poster. Dat kunstje herhaalde ze twee keer in 2007 en 2008. Ook nog in 2007 zat er een poster meegeniet waarbij je kon krabben op haar bikini. Bij slechts vijftig gelukkigen droeg ze onder de krablaag géén bikini. Ze poseerde tevens gewillig voor een verjaardagskalender, diverse merchandising en voor de hoofding van de laatste papieren nieuwsbrieven van De Stripspeciaalzaak. Die illustratie werd later gerecupereerd voor een cover van de door lezers samengestelde top-50 met aantrekkelijkste stripheldinnen waar ze op plaats 4 eindigde na Roodhaar uit Storm, Franka en Natasja.

Vlaanderen houdt van avonturenstrips en nog het liefst als daarbij gelachen kan worden. Het een sluit het ander niet uit. In beide domeinen voelt Merho zich thuis. Hij stuurt zijn stripgezin naar alle uithoeken van de wereldbol, tot diep onder de oceaan in bijvoorbeeld De Duivelse Driehoek of exotische landen in het westen en het oosten, in Afrika in bestaande landen (bijvoorbeeld Namibië in De Himbagodin) of fictieve (Boeloe Boeloe in De Dopstiran van Boeloe Boeloe). Maar net zo goed spelen de verhalen zich af in de ruimte in occasionele sf-verhalen, zoals het verontrustende De Trawanten van Spih en het merkwaardige De Wereld volgens Kiekeboe. Of Merho koos een speelveld in compleet andere, virtuele werelden: in een klassiek stripverhaal in Vrouwen Komen van Mars of in het verleden in De Heeren van Scheurbuyck.

Aan fantasie geen gebrek. Er duiken spoken, buitenaardse wezens, haaimannen en andere creaturen op en nochtans behoudt de stripreeks een zekere naturel en een grote geloofwaardigheid. Daar zorgt in eerste instantie de hechte familieband van de Kiekeboes voor. Dát en het verteltalent van Merho.

Beelden hieronder: Overal ter wereld, en zelfs ver daarbuiten, in exotische landen of gewoon in de buurt, beleven de Kiekeboes hun avonturen. De zorg voor decors is daarom aangewezen. Effectieve reizen naar het buitenland leveren Merho de nodige plaatjes en indrukken. Voorbeelden uit Caïro in de Kiekeboes 4: De Onthoofde Sfinx, de planetoïde Spih in de Kiekeboes 12: De Trawanten van Spih, Gouda in de Kiekeboes 61: De Zes Sterren en Petra in de Kiekeboes 102: De Potloodmummie.

Een gewaardeerd element in de Kiekeboes is het grote gevoel voor humor dat de auteur en diens personages voor de dag leggen. Flauwe mopjes (waar Marcel huilend bij schatert) en woordspelingen in de naamgeving van alle nevenpersonages worden gezwind afgewisseld met gevatte, schalkse dialogen en sterke oneliners, niet gespeend van enige maatschappijkritiek. Merho’s voorliefde voor het vooral Nederlandse cabaret is daar niet vreemd aan. In andere gevallen verrast Merho uitermate met gedurfde humor door strip- en andere conventies helemaal op zijn kop te zetten, zoals in Album 26 of Afgelast wegens Ziekte, of waagt hij zich aan een geheel nieuwe context voor zijn personages, zoals in De Simstones.

Beelden hieronder: Nooit verlegen om een knipoogje loodst Merho in bijna elk album een verwijzing naar populaire cultuur of een of andere kunsttak. In 2012 kwam het tot het boek Museum K en een gelijknamige tentoonstelling waarin veel van deze knipogen staan opgelijst met extra achtergrondinformatie. De knipogen zijn een handelsmerk geworden naast Merho’s woordspelingen en naamspelletjes waarvan een ruime selectie eveneens in een boek, Kiekepedia (uit 2008), werden opgesomd. Voorbeelden: een sliert protesterende stripfiguren met snorren in de Kiekeboes 23: De Snor van Kiekeboe, Laurel en Hardy in de Kiekeboes 34: De Zaak Luk Raak, John Cleese in de Kiekeboes 98: Verkeerd Verbonden en Hokusai’s grote golf bij Kanagawa in de Kiekeboes 121: De Kangoeroeclub.

Het albumsucces volgde snel. Aanvankelijk werden de albums gedrukt in een oplage van vijfduizend exemplaren. Die oplage klom met de jaren tot rond de 110.000 exemplaren per nieuw album met jaarlijks meerdere herdrukken van oude albums. Daarna slonk dat aantal door veranderend leesgedrag, minder aansluiting bij een jeugdiger publiek en werden herdrukken teruggeschroefd. Het overkomt elke populaire stripreeks in Vlaanderen en daarbuiten. De huidige oplage bedraagt 65.000 exemplaren. De totale verkochte oplage ligt rond de 30 miljoen exemplaren.

Het albumsucces bleef evenwel beperkt tot onze contreien. In Nederland sloeg de reeks nooit aan, ondanks herhaaldelijke pogingen, waaronder een omdoping van de aldaar infantiel geachte reeksnaam Kiekeboe naar Fanny en Co in 2003. Slechts zes albums daarvan — een selectie van diverse bestaande verhalen — verschenen bij uitgeverij Kitty. Ook Frans- en Engelstalige pogingen werden al snel in de kiem gesmoord.

Al die tijd is de Kiekeboes voor het Vlaamse publiek met zijn tijd meegegaan. Niet alleen de keuze voor de verhaalonderwerpen gaf een blijk van Merho’s interesse voor actuele gebeurtenissen en trivia, ook zijn figuren toetste hij aan (voorbijgaande) trends. Konstantinopels bal met witte stippen werd ingewisseld voor technologische gadgets, Charlotte rukte zich meermaals los van het vrouw aan de haard-syndroom en Fanny doorliep meerdere stadia van vrijgevochtenheid, rebellie tot zelfs feminisme. In het begin gedroeg ze zich soms als een dom blondje, in intelligentie overklast door haar jongere broertje. Tegenwoordig is ze een waar rolmodel voor lezeressen van alle leeftijden en rijgt ze al lang niet meer de vriendjes aan elkaar. De Van der Neffes, de nijdige buren van de Kiekeboes liet Merho, eigen aan de huidige maatschappij, scheiden. En met Tomboy creëerde hij een weerkerend nevenpersonage dat een beetje voor commotie moest zorgen. Het mulatje komt niet uit een veilig, warm nest als dat van de Kiekeboes en komt aan de bak als hoertje.

Alleen op vestimentair gebied bleef de reeks volgens de geplogenheden van de klassieke familiestripclichés steken bij een kleerkast zonder variatie. Met deel 125 in de reeks, Vrouwen Komen van Mars uit 2010, kwam daar drastisch verandering in. Voortaan wisselen de Kiekeboes per verhaal van kledij. Ook de grootte van de albums werd ruimer, de coverlay-out werd een zoveelste keer gemoderniseerd en nog opmerkelijker: de reeksnaam veranderde in de Kiekeboes.

Merho stond er in deze periode al lang niet meer alleen voor. Tot 2014 inktte Peter Koeken, die tot 1986 de reeks Tits tekende, de verhalen van de Kiekeboes. Hij werd opgevolgd door Jos Vanspauwen. Merho liet zich assisteren door tekenaars als Rik De Wulf, Jeroen Weckers, Steve Van Bael, Thomas Du Caju, Kristof Fagard en Dirk Stallaert. Het viel hem makkelijker om het tekenwerk volledig(er) uit handen te geven dan het schrijven van de verhalen. In 2020 was Merho officieel niet langer tekenaar van de reeks waarvan er al minder albums per jaar begonnen te verschijnen. Als aanvulling daarop verschenen specials en gebundelde verhalen, zoals De Wereld rond met de Kiekeboes met achtergronddossiertjes over de reizen die Merho maakte en die als documentatie dienden voor de gebundelde verhalen.

Ook voor het schrijven van de verhalen riep hij de hulp in van anderen. Een paar verhalen van Steve Van Bael werden later gevolgd door een inbreng van Bruno De Roover en Peter Van Gucht en occasionele bijdragen van Ivan Adriaenssens en Marc De Locht. Of hij baseerde zich op romans van Pieter Aspe en Rudy Soetewey. Merho wou het zelf wat rustiger aan doen, maar het finetunen of herschrijven van de aangereikte scenario's voor twee of drie albums per jaar kostte hem naar eigen zeggen meer werk dan toen hij nog zelf verantwoordelijk was voor vier albums per jaar. De laatste tijd schreef Merho de verhalen weer zelf. Sinds 2013 nam dochter Ine Merhottein de inkleuring over van Merho's echtgenote Ria Smits en bleef ook dat in de familie.

Hieronder: Doorheen de jaren vermenigvuldigden de luxe-edities met originele extra’s, speciale uitgaven, reclamestrips en thematische bundelingen met puzzels en spelletjes zich. Enkel populaire stripreeksen genieten zo’n voorkeursbehandeling.

In het zog van Amoras, de succesvolle spin-off van Suske en Wiske door Charel Cambré en Marc Legendre, zagen nog meer spin-offs op reeksen die bij Standaard Uitgeverij verschijnen het levenslicht. Eentje van vaandeldrager de Kiekeboes mocht niet ontbreken. In 2017 bundelden de Waalse tekenaar Jean-Marc Krings en thrillerschrijver Toni Coppers de krachten voor Fanny K., met een realistischer gepresenteerd verhaal. Verrassing alom, in het eerste verhaal blijkt de anders zo zelfzekere Fanny het slachtoffer van huiselijk geweld en wordt ze geslagen door haar vriend. Met dat als slechts faits divers getoonde element wordt vervolgens helemaal niks gedaan en gaat het verhaal hoofdzakelijk verder als een detectivestrip. In 2018 verscheen het derde en laatste album. De optie voor meer werd niet benut.

De Kiekeboes is de best verkopende stripreeks van Vlaanderen. Sterker zelfs, de Kiekeboes doorstond jarenlang moeiteloos alle concurrentie met fenomenen als Harry Potter, Millennium, de Vijftig Tinten-trilogie en de sliert kookboeken van onder meer Piet Huysentruyt en Jeroen Meus. In verkooplijsten op het einde van elk jaar prijkten meerdere albums van de Kiekeboes in de top-20, vaak gewoon op nummer 1.

Tot twee keer toe is er geprobeerd om extra garen te spinnen uit dat succes door een filmversie te maken. In 1992 werd Het Witte Bloed behoorlijk trouw verfilmd, met dialogen die gewoon niet klinken als ze effectief worden uitgesproken. Een ingekorte versie werd als bonusdvd meegegeven met de Kiekeboes 99: Mona, de Musical. Een voorafgaande casting was bedoeld voor een tv-serie, maar dat kwam er dus niet van. In 2000 distantieerde Merho zich van de film Misstoestanden die een flop werd. Van het album Baas boven Baas maakte Studio 100 in 2007 een theatershow. Stripmuren zijn te bewonderen in Hasselt, Antwerpen, Brussel en Westende, standbeelden in Middelkerke, Zoersel en Schoten. De Kiekeboes komen ook voor als een attractie in het indoorpretpark Plopsa Station Antwerp.

Het laatste woord is voor de auteur, met nogmaals een bevestiging van het nieuws waarmee we dit artikel openden. Stopt Merho er helemaal mee?

Het door Dirk Stallaert getekende en Merho geschreven de Kiekeboes 164: Seizoensfinale verschijnt op 6 september 2023 bij Standaard Uitgeverij, telt 48 pagina's en kost 7,99 euro.

Het boek Merho: Of Moet ik er een Tekeningetje Bij Maken? van Toon Horsten met een essay van logicus-filosoof Jean Paul Van Bendegem, is nieuw op 17 oktober 2023 bij Davidsfonds, 304 pagina's, 27,99 euro.

Nog tot eind augustus kan je deelnemen aan een zoektocht van de Kiekeboes in het provinciaal domein Bulskampveld in Beernem. Tot 6 december loopt een andere zoektocht in Het Leen in Eeklo.

En de toekomst van de Kiekeboes? Wordt vervolgd...