Op striptocht in Milaan (2/2): Stripmuseum en storyboardexpo

Italië heeft een rijke striptraditie met heel wat striptekenaars die buiten de landsgrenzen publiceren. Ook in Milaan zijn er behoorlijk wat stripspeciaalzaken. Er zijn jaarlijks meerdere stripfestivals of evenementen en er is zelfs een stripmuseum: het WOW Spazio Fumetto. Aan de inkom keken we wat tussen de beschikbare strips die er te koop zijn, we lieten ons oog glijden langs de paar duizend strips in de bibliotheek die vrij te lezen zijn en bezochten de twee lopende expo’s. Een ervan sloot op de dag van ons bezoek en voor een andere woonden we toevallig de officiële opening bij. Zie verder op deze pagina.

Tussen het permanente aanbod slecht het museum de muren tussen strips en tekenfilms. Oude affiches van heel wat tekenfilms zijn er te bewonderen, vooral van Disney, maar ook van De Smurfen. Er is een Smurfendorp nagebouwd met vooral beeldjes. Silhouetten van striphelden uit de hele wereld fleuren de boel op. Uiteraard ontbreekt Kuifje hier niet. In de bibliotheek toont een plank met een complete collectie van Benito Jacovitti aan dat de Italiaanse stripwereld ook op komisch gebied talenten telt. Sinds kort is zijn Cocco Bill weer in het Nederlands te lezen dankzij nieuwe vertalingen van Uitgeverij HUM!, die wel meer werk van Italianen vertaalt, zoals Tex Willer en De Verboden Haven. Het in een onbegrijpelijk taaltje, kibbelend figuurtje uit de tekenfilmserie La Linea is er ook aanwezig. De Italiaanse tekenaar Osvaldo Cavandoli produceerde tussen 1969 en 1980 negentig korte tekenfilmpjes die ook bij ons werden uitgezonden. Er verschenen ook strips en cartoons van. En wist je dat de stem van het figuurtje dezelfde is als die van Pingu?

Er staat een mooie collectie van De Smurfen en Johan en Pirrewiet in de bib, met in elke strip enkele dossierpagina’s. Deze reeks is gebaseerd op een Franse verzameleditie van uitgeverij Hachette. Zoiets zouden we graag in het Nederlands zien. In het album Smurfe Koppen en Koppige Smurfen staat ook in het Italiaans alle uitleg dat het verhaal van Peyo en Yvan Delporte in feite een knipoog is naar de Belgische taalstrijd. En in een album waarvan we wisten dat huidig Jommeke-tekenaar Philippe Delzenne eraan heeft meegewerkt, staat zijn naam netjes vermeld als scenarist.

Het museum geeft een eigen stripinformatiemagazine uit en het is verbonden aan de “vriendenvereniging” rond Il Vittorioso, die sinds 1988 de herinnering levend houdt aan het gelijknamige jeugdstripblad waarin ook Jacovitti heeft gepubliceerd. Elk kwartaal geeft het een tijdschrift uit over het stripblad dat je kan vergelijken met Zonneland, ook van katholieke strekking, en dat tussen 1937 en 1970 liep. De vereniging herdrukt stripverhalen die soms nooit eerder in album zijn verschenen. Het uithangbord is Jacovitti’s werk. Meer info vind je op www.ilvittorioso.it

Voor originelen moet je hier niet zijn, tenzij op de wisselende expo’s. Het museum stelt kinderen voorop en organiseert regelmatig tekenlessen, workshops, filmvertoningen en andere activiteiten. Op de dag van ons bezoek was er zo’n jeugdige invasie voor de opening van de expo.

16 februari was de laatste dag waarop je in het stripmuseum een expo kon bezoeken over Milaan in stripverhalen en hoe de stad een broedplaats was voor striptekenaars en allerlei publicaties waarin strips voorkwamen.

We zagen er een unieke strip van De Smurfen, exclusief voor Milaan en voer voor verzamelaars. Het betreft een in 2008 gemaakt kort verhaal voor Il Giornalino, getekend door Giuseppe Ferrario en Giulia Zaffaroni en geschreven door Antonio Tarzia en Demetrio Bargellini. Voor de vijftigste verjaardag van de stripreeks organiseerde de stad Milaan een heel bijzonder feest, met een tentoonstelling in het middeleeuwse kasteel Sforzesco, educatieve workshops, entertainment en muziek, georganiseerd in samenwerking met het stripmuseum. De stad was gevuld met witte Smurfen-beeldjes (zoals ook in ons land werd gedaan), die naar eigen smaak gekleurd konden worden. Voor de gelegenheid publiceerde Il Giornalino een verhaal dat zich volledig afspeelt in Milaan, in het Castello Sforzesco, met onder de hoofdrolspelers een nieuwkomer: Mina, een zingende Smurfin die het geluk heeft de artistieke bescherming te krijgen van haar grote Italiaanse zangeres met dezelfde naam.

Op de expo zag je ook een aldaar gepubliceerde Guus Slim hangen of fragmenten uit het Michel Vaillant-verhaal Olie op de Renbaan, waarin de F1-piloten behalve het circuit van Monza ook Milaan bezoeken. Een cover van het weekblad Tintin (Kuifje) is er een van Dino Attanasio's Ambrosius en Gino met de Duomo op de achtergrond. Deze verhalen verschijnen de laatste jaren voor het eerst in album in de collectie Sfinx van 't Vlaams Stripcentrium. En raad eens waar de tot Belg genaturaliseerde Attanasio geboren is?... Jawel, Milaan!

De expo bood een mooi evenwicht aan publicaties, reproducties en originelen, waaronder mooi werk van het Italiaanse duo achter De Verboden Haven.

Het affichebeeld is een ontwerp van Luca Salvagno, een voormalige assistent van Benito Jacovitti die na diens dood de reeks Cocco Bill overnam. Zie ook deze pagina.

Een volgende expo is in opbouw en loopt tussen 1 maart en 19 april met bordspellen en speelgoed als onderwerp, van de oorsprong uit historische culturen van 4.500 jaar geleden tot tijdloze klassiekers als Monopoly, Risk, Cluedo, Scrabble, Dungeons & Dragons en verzamelkaarten rond allerlei pop culture of net zo goed Pokémon. Voor deze expo zijn tal van partners opgetrommeld om er een grootse speelhal van te maken, met medewerking van Lego, Hasbro, Ravensburger, Mattel en andere fabrikanten die hun archieven hebben opengesteld. Er zullen historische en speciale edities te zien zijn, zeldzame stukken of volledig nagebouwd in Lego. Lees hier meer info.

Tot 23 maart 2025 loopt in het museum de expo Everybody wants to be a Disney Cat. De namiddag dat we het museum binnenstapten, vond toevallig een paar uur later de opening van deze expo plaats. Het is een overzicht van heel wat katten uit Disney-tekenfilms, te beginnen met Julius uit 1922 van Walt Disney en Ub Iwerks die opdook in Alice Comedies, de allereerste tekenfilmreeks van Disney. Ook leeuwen krijgen een plaatsje met onder meer De Leeuwenkoning.

De expo bestaat uit een reeks geïllustreerde pancartes met allerlei uitleg. Er bestaan handige apps om Italiaanse teksten live om te zetten naar een voor jou te begrijpen taal mocht je het Italiaans niet machtig zijn.

Op zich is het geen groots uitgebouwde expo, maar wel goed om je heel wat nostalgie te bezorgen. Daarnaast is er echter heel wat beleving, want het museum organiseert tal van activiteiten en events in de komende weken, zoals signeersessies met Italiaanse Disney-tekenaars, een boekvoorstelling over de buitengewone relatie met machtige mannen en vrouwen uit de geschiedenis (kardinaal Richelieu, Marie-Antoinette, paus Leo XIII, Napoleon Bonaparte, Frederik de Grote, keizerin Sissi...), vertoningen van zeldzame korte (teken)films, workshops en tekensessies voor kinderen (waarvan er die dag ook een plaatsvond), een wedstrijd met pruiken die zijn geïnspireerd op de Disney-katten en een jazzconcert. Het stripmuseum gaat duidelijk boeiende en uiteenlopende samenwerkingen aan binnen en buiten de muren van het gebouw om een zo uitgebreid mogelijk publiek aan te spreken.

De poster van Disney-tekenaar Enrico Faccini is er te koop als ansichtkaart of poster, waarbij de opbrengst naar Mondo Gatto gaat, een dierenasiel in Milaan waarover tv-persoonlijkheid en actrice Federica Bertoni meer uitleg gaf. Ze is afgestudeerd als dierenarts en noemt zich nu een "gattara" (kattenvrouwtje of catwoman). Ze werkt als presentatrice voor het digitale themakanaal Sportitalia, dat vierentwintig uur per dag programma's over sport uitzendt. Ook een in Italië beroemde "katfluencer" was er aanwezig, maar voor die poes hadden we wat minder aandacht.

Tussen de verschillende live-stukjes werden fragmenten vertoond uit toepasselijke Disney-tekenfilms. Na het zien van liedjes uit De Aristokatten (waarbij de jazzkatten musicerend door de verdiepingen van hun bouwvallige gebouw storten) en Lady en de Vagebond (het liedje met de Siamese katten) hadden we gelijk zin om die films nog eens opnieuw te zien, maar dan niet in het Italiaans gedubd.

Klik hier voor meer info over deze expo.

Het Osservatorio Fondazione Prada, in de chique winkelgalerij naast de Duomo, is een exporuimte voor alles wat met visuele taal heeft te maken. De huidige expo, die nog tot 8 september doorgaat, brengt van over de hele wereld storyboards samen. Dat is een fase tussen het scenario van een film en de opnames waarbij een tekenaar of de regisseur zelf in beelden weergeeft hoe hij filmscènes zou willen uitwerken. In feite een stripversie van een film.

Hoewel verschillende vormen al eerder bestonden, bijvoorbeeld om de sfeer of een decor uit te werken, zijn storyboards in hun huidige vorm te danken aan Walt Disney. Van de Disney-tekenfilmstudio’s zijn op deze expo dan ook de meeste voorbeelden te zien uit vroege tekenfilms als Sneeuwwitje, Pinokkio en De Tovenaarsleerling uit Fantasia met Mickey Mouse. Het is prachtig. Ook de Fleischer-studio liet zich niet onbetuigd. Van die tekenfilmstudio uit oude gloriejaren is er werk te zien uit Popeye, Betty Boop, Koko de Clown, Superman en Gulliver’s Travels met daarbij verschillende modelsheets.

Uit de mislukte Dune-verfilmpoging van Alejandro Jodorowsky zijn er een paar voorbeelden van het storyboard en concepttekeningen te zien. Hayao Miyazaki kon als striptekenaar natuurlijk zijn eigen storyboard tekenen, en dat geldt ook voor Terry Gilliam, die weleens een strip heeft getekend, gepubliceerd in het Franse stripweekblad Pilote. Van hem zijn zodanig gedetailleerde storyboards van The Man Who Killed Don Quixote te zien dat je je afvraagt waarom hij het niet als stripverhaal heeft uitgebracht in plaats van zijn ettelijke jaren aanslepende kruistocht te ondernemen tegen allerlei windmolens die de uitwerking van zijn film belemmerden. Daar is trouwens de documentaire Lost in La Mancha over gemaakt.

Het verbaasde ons dat Martin Scorsese zelf ook aan het tekenen sloeg, bijvoorbeeld voor de openingssequentie van Raging Bull. Hetzelfde geldt voor andere regisseurs met wisselende tekenkwaliteiten, zoals Sofia Coppola, Akira Kurosawa en Luis Buñuel, hoewel deze laatste zich liet bijstaan door Salvador Dalí.

Uit nog tientallen andere films is een grote variatie aan talent en bezieling voor het tekenen te bezichtigen. Sommige zou je zo als strip kunnen uitgeven. De complete douchescène uit Alfred Hitchocks Psycho is er te zien. Evenals grootse decor- en concepttekeningen voor Charlie Chaplins The Great Dictator. Er zijn voorbeelden uit Interstellar, Close Encounters of the Third Kind (waarbij een pianootje staat waarmee je zelf het deuntje uit de film kan spelen), The Ten Commandments, Finding Nemo, A Nightmare on Elm Street en zelfs het dansen uit de openingsbeelden van de musical West Side Story werd eerst op papier uitgewerkt…

Bij alle foto’s hieronder hebben we de titels van de films, de regisseur en de storyboardtekenaar geplaatst. Deze laatsten zijn niet altijd bekend. En het is soms een wonder dat er van de oudste storyboards voorbeelden bewaard zijn gebleven, hoewel het op deze expo om facsimilereproducties gaat. Veel storyboards zijn doorheen de decennia verloren gegaan of ze werden na reorganisaties of opruimingen bij filmstudio’s gewoon weggegooid.

Lees hier meer info over de expo.