75 jaar Blake en Mortimer: stripmuur en expo

Nieuwe stripmuur in de Marollen

Eenmaal aangekomen, werden we direct omsingeld door hordes in het rood getooide toeristen die al zingend, fluitend en luid brullend de hoofdstad introkken. Wauw, dit was wel héél groots opgezet. Helaas waren ze niet gekomen voor het rode loper event ter ere van Blake en Mortimer-tekenaar Edgar P. Jacobs, maar wel voor een of andere betoging van de socialistische vakbond.

We zakten wat verder af richting de Marollenwijk. Daar, in de schaduw van het indrukwekkende Justitiepaleis (dat een rol van betekenis vervult in François Schuitens Blake en Mortimer-verhaal De Laatste Farao), bracht Jacobs zijn jeugd door. De wijk bruist nog steeds als een Dafalgan in een glas champagne. Je vindt er hippe designshops naast tweedehandswinkels. We genieten. In de Tempelstraat, een zijstraatje van de bekende Hoogstraat, zagen we plots een stukje van het Gele Teken. Het is hier te doen. Een van de beroemdste stripcovers sierde, half verscholen, een muur naast een leegstand, te renoveren gebouw. Het overvalt je. Dit is te groot, te iconisch en vooral te mooi voor deze verstopte ligging. Na wat bekomen te zijn, keken we rond. Wat verderop rangschikte een tweedehandsboekenwinkeltje zijn etalage. Een tiental Blake en Mortimers kreeg plots een prominente plaats. Een steenworp verder richting de stripmuur van Steven Sterk stond de eigenaar van een hippe galerij grijnzend buiten. Zijn vitrine was helemaal gebouwd rond La Vie Sexuelle de Tintin, de parodiestrip van de ludieke anarchist Jan Bucquoy. En plots voelde alles juist aan. Dit is het échte Brussel. Dit is de beste plaats om Belgisch Mooiste te aanschouwen. Pracht, lelijkheid, opportunisme en anarchie, allemaal verzameld op een zakdoek. Dit was ooit de plaats waar jonge Quick en Flupkes de muren bekladden met het Gele Teken. Dit past hier.

Étienne Schréder, de assistent-tekenaar van vele post-Jacobs-albums van Blake en Mortimer en nu samen met tekenaar Christian Cailleaux volop bezig met een vervolg op Jacobs' debuutstrip De "U"-straal op scenario van Jean Van Hamme, trad ons bij. Dit hoort hier. Het Gele Teken is een groezelige strip. Dit past hier perfect.

Ook Arnaud Pinxteren, de Brusselse schepen voor Stadsvernieuwing, glunderde van trots bij de inhuldiging van de 63ste stripmuur. Hij was oprecht blij dat zijn muur terug was. Ooit keek zijn woonplaats uit op de oude muur waar de iconische cover van Het Gele Teken op was geschilderd. Maar net als de eerste versie jaren geleden, sneuvelde ook die stripmuur. Derde keer, goede keer dus. Daarnaast worden de muren, waarvan de eerste dertig jaar geleden werd geschilderd, opgefrist en gemoderniseerd. Bij elke muur komt QR-code naar een nieuwe website waar je de auteur en zijn werk virtueel en digitaal kan meebeleven. Tof!

Bij een natje en droogje, spraken we de schepen aan. We wilden weten of hij nu echt geen opvallendere plaats had voor deze belangrijke stripmuur. De politicus zuchtte. Het is geen wauw-locatie maar het is wel de juiste locatie. Elke stripmuur moet een link hebben met de omgeving of het leven en werk van de tekenaar. De volgende nieuwe stripmuur in Laken, van de Zwitserse, in Brussel wonende Léonie Bischoff (van het machtige, pas verschenen Anaïs Nin) zal zo volledig opgaan in de omgeving. Die wordt echt een baken in de wijk. De man kijkt er nu al naar uit. Maar waarom die Jacobs nu net hier? Men heeft lang gezocht naar een geschikte locatie in de buurt van de Beursschouwburg waar Edgar P. Jacobs ooit schitterende als bariton, of rond de Alhambrawijk waar de tekenaar ooit werkte als decorbouwer. Maar het werd de Marollen, de geboorteplaats van de schepper van Blake en Mortimer. De schepen had er trouwens alle hoop in dat het vervallen gebouw, dat het zicht gedeeltelijk belemmert van de stripmuur, wat perspectiefvriendelijker verbouwd zal worden. De gesprekken lopen. We duimen. Aan onze receptietafel mijmerden de andere toehoorders dat dit weleens een toffe B&B zou kunnen worden.

Een halfuurtje later werd de rode loper opgerold. De terrasjes rondom waren inmiddels ingenomen door zonnebadende betogers die zo egaal rood werden. Glimlachend flaneerden we rustig verder richting het Brusselse Stripmuseum.

Persvoorstelling expo Het Geheim van de Zwaardvissen

Het was fijn terugkomen. Tijdens de coronaluwe periode koos het museum stelselmatig voor een aansluiting met de tijdsgeest. Overal hingen QR-plaatjes waardoor je Pokémongewijs bekende stripfiguren kan vangen en verzamelen. Machtig! Tsja, ook wij blijven kleine kinderen. Maar we kwamen voor de expo rond de Zwaardvis van Blake en Mortimer.

Op de eerste verdieping raakten we onmiddellijk getriggerd door een enorme print van de Zwaardvis die de volle breedte van de mezzanine inneemt. Enkele kajuitpoorten doorbreken de wijdsheid van het beeld. Water en lucht perfect verenigd. Dit is de perfecte lokker voor een van de strafste vliegtuigen uit de stripgeschiedenis. Was de Zwaardvis immers geen tot straaljager omgebouwde drone die vanuit de zee het heelal kon bedwingen?

Curatoren Daniel Couvreur en Eric Dubois vinden dat ook. Edgar P. Jacobs had het talent om te voorspellen hoe de toekomst eruit zou zien. Klimaatvoorspellingen, gevechtsdrones, jetpacks, slimme horloges,... alles had hij juist. Enkel een actuele Zwaardvis is er nog niet. Nochtans vonden de curatoren in de immense archieven van Jacobs persartikels terug uit de jaren 1970 toen er plannen in die richting bestonden. Die technische visie, gecombineerd met waarden als vriendschap van de hoofdfiguren en een maniakale perfectie van hun bedenker, zorgden ervoor dat de strips ook vandaag nog actueel zijn.

Maar de curatoren beseffen ook dat er in de voorbije vijfenzeventig jaar wel het een en ander veranderd is. Hun expo opent hier dan ook mee. Een banner met het laatste prentje van pagina 20 van het tweede deel van de oorspronkelijke versie van Het Geheim van de Zwaardvis waait ons tegemoet. In het wat banale prentje zie je een wagen wegrijden en een vrouw een mand fruit op haar hoofd dragen. Ze is de enige vrouw in het dubbelalbum. 3,5 millimeter vrouw in 175 pagina’s is alles wat Jacobs ons vijfenzeventig jaar geleden gunde. Het prentje wordt hier nu omringd door prachtige vrouwentekeningen die Jacobs thuis schilderde. Zo nuanceren de curatoren het externe machobeeld van Jacobs, en verleggen zo de aandacht naar de moraliserende invloed van een streng censurerende priester van de krantengroep Le Soir.

Eenmaal opgeslorpt in de ruimte valt ons onmiddellijk het oog voor detail van de curatoren op. De relatief compacte expo is naadloos geïntegreerd in het gebouw. Ze volgt de welvingen van het voormalige art-decowarenhuis. Bovendien is ze geschilderd in dezelfde blauwe en oranje tinten die Jacobs gebruikte in het album.

Uit de geluidsboxen schalt een mechanische, bezwerende soundtrack. Deze expo is meer dan wat steriele prenten aan de muur. De curatoren gaan helemaal niet voor brede oppervlakkigheid, maar kiezen hun momenten zorgzaam uit die ze tot in het detail uitwerken. Bovendien is hun uitgangspunt niet het werk van Jacobs, maar Jacobs zelf. Verschillende thema’s passeren zo de revue. Van kledij over natuurkrachten tot de ingenieurspassie van Jacobs.

Elke vitrine bevat dezelfde basisbestanddelen: de achtergrond is een bruine geperforeerde multiplexplaat waarmee Jacobs sommige schaalmodellen bouwde. Centraal in de vitrines heb je steeds een foto van Jacobs die verder omringd wordt door facsimilés van zijn schetsen, scenario’s, inkleuringen, inktpartijen en uitgewerkte pagina's. 3D-modellen of persoonlijke objecten van de tekenaar brengen extra diepte in de kasten. Vooraan prijken prentjes die je via de filters van de Instagrampagina van het museum tot leven kan brengen op je smartphone. Van 2D over 3D naar 4D. Vooruitgangsliefhebber Jacobs zou dit geweldig gevonden hebben.

De kracht van de expo zit in de subtiliteit, de selectie en de details. Eén vitrine start bijvoorbeeld met een kladpapiertje met mogelijke titels voor het album (Struggle Black? Le Major Noir?) en andere namen voor Olrik (Ulrich? Thor? Otto?) en je gaat vervolgens naadloos over in fake CV’s van Blake, Mortimer en Olrik die Jacobs heeft verzonnen. Jacobs liet niets aan het toeval over. De man met een verleden als tekenaar voor modebladen, decorbouwer en bariton was immers al 41 jaar toen hij aan Het Geheim van de Zwaardvis begon. Dit moest er direct op zijn.

Die zin voor detail ontdek je verder in de hoek bij de verkleedkleren van Jacobs. Zijn tekeningen voor modecatalogi sluiten naadloos aan met juiste broekplooien van de legeruniformen van Olrik en co. Straf.

En zo vallen we in de ene aha-erlebnis na de andere. Of weet jij al waarom zijn helden eigenlijk Engelsen zijn? Of waarom de natuurelementen de vriendschap van Blake en Mortimer hielp? Helemaal verrukt waren we bij de vitrine over de lievelingspagina van Jacobs. Het is de pagina waarop de eerste Zwaardvis als een onderzeeër de basis verlaat. De perfecte verticale symmetrie kan een kind zien. Maar waar we nog niet bij hadden stilgestaan, is dat het de ultieme technische tekening is. De Zwaardvis wordt er getekend vanuit elke mogelijke hoek. Net zoals een ingenieur zijn product moet tekenen. Bovendien pakt Jacobs uit met de nieuwste tendensen van de Negende Kunst uit die tijd. Je vindt er een prentje in een prent, de verrekijkertrucen de perfecte kijklijnen.

Helemaal flabbergasted waren we door de prachtige inkleuring. Vijftig tinten blauw mét een prachtig rozig oranje pakken je helemaal in. We namen er ons album even bij. Die pagina was dof bruin en egaal blauw op een verbruind papier. Wat een verschil. De curatoren gingen helemaal loos bij het middenste prentje. Voor hen was dit de ultieme symbiose van de verschillende werelden van Edgar P. Jacobs. Net zoals in de opera treedt de hoofdrolspeler zijn publiek tegemoet in het volle tegenlicht van de zaalspots. Hier vaart de Zwaardvis het oranje licht van de poorten tegemoet. Het zou weleens juist kunnen zijn. De augmented reality bij deze vitrine ondersteunt alvast hun visie.

De expo eindigt met twee originele platen van de meester. Het zijn de laatste beklijvende platen van het album. De ene die ooit in het weekblad Kuifje stond, en degene die we kennen van de albumversie. Jacobs had één week tijd om een pagina af te werken, maar zijn drang naar perfectionisme en moderniteit was hoog. Voor de albumversie herwerkte hij de cruciale pagina met het bekende ronde prentje. Voor en na in één vitrine. Die zin voor detail, visie én perfectionisme zorgen ervoor dat Het Geheim van de Zwaardvis vijfenzeventig jaar na datum nog altijd relevant is.

De tentoonstelling sluit ook af met veertien originele pagina's uit De Laatste Zwaardvis. Dit nieuwe verhaal, geschreven door Jean Van Hamme en getekend door Peter van Dongen en Teun Berserik, verschijnt op 24 november. Helaas was de expo nog in volle opbouw voor de effectieve opening op 30 september, en waren deze pagina's nog niet zichtbaar. We zijn benieuwd.

Het Geheim van de Zwaardvissen — jawel, in het allereerste prentje waar je de onderzeestraaljager ziet, staan al twee toestellen — is een geweldige expo. Compact, subtiel en boordevol weldoordachte keuzes. Ze doet deze stripklassieker alle eer aan.

De expo loopt van 30 september tot 16 april 2022. Vroege bezoekers kunnen er nog de expo’s van Midam (lees hier ons interview), de Koreaanse strip en de fijne expo over Charel Cambré meepikken. Veel plezier. Het wordt een geweldig mooie dag.

Hieronder vind je nog een impressie van de afgewerkte expo. Op de vernissage waren onder meer Yves Sente en Peter van Dongen aanwezig (zie foto hieronder).