De tijd van toen

Antonia, een bejaarde vrouw, is haar kamer aan het inrichten in de woning van een zoon. Ze heeft drie zonen die allemaal het huis uit zijn en haar man is overleden. Dit wordt haar laatste thuis. Ze heeft haar koffer uitgepakt, maar één ding mist ze nog: een foto van vijfenzeventig jaar oud, waarop ze met een zus, twee broers en haar moeder aan een tafel zit op het strand nabij Valencia. Ze is enorm gehecht aan deze foto en allerlei herinneringen borrelen daarbij op. In het gezin met zes kinderen — drie jongens en drie meisjes — was Antonia de tweede jongste die enorm opkeek naar haar oudere en favoriete zus Amparin, die haar ook een beetje de wereld leerde kennen.

Antonia groeide op in een Spanje van kort na de Tweede Wereldoorlog en net na een burgeroorlog onder het bewind was gekomen van dictator Franco. Meisjes moesten van jongs af aan hun moeder helpen met het huishouden, koken, de was en de plas. In de machocultuur van het toenmalige Spanje zwaaide vader de plak. Als hij thuis kwam van het werk moest het eten klaar staan. Leren lezen en schrijven kwam er bij meisjes meestal niet aan te pas. De katholieke kerk had ook een grote invloed bij de aanvaarding van dit rollenpatroon, het was immers Eva die Adam verleid had om te eten van de verboden vrucht, waarna God hen uit de Tuin van Eden, het paradijs, verjoeg. De plaats van de meisjes in de toenmalige maatschappij was daar nog altijd de logische straf voor. En toch houdt Antonia, in al haar eenvoud, enorm van die foto waarop een deel van het gezin nog quasi opgewekt verenigd is. De foto is voor haar het schijnbeeld van een gelukkig familiemoment. Ook al beseft Antonia dat de taken niet eerlijk verdeeld zijn, toch aanvaardt ze die lotsbestemming en probeert de positieve kanten te zien. Tegelijk is ze geïmponeerd door de opkomst van die wonderbaarlijke fotografie.

Het is misschien moeilijk te geloven voor jonge mensen van vandaag, maar tachtig jaar geleden zag het sociale leven en de rolverdeling er helemaal anders uit. De invloed van de Kerk had ook een grote impact op het leven. Gelukkig hebben ondertussen wetenschappelijke ontwikkelingen en ontdekkingen heel wat dogma’s onderuit gehaald.    

Het oorspronkelijke album Regreso al Edén (2020) is getekend en geschreven door de Spanjaard Paco Roca. Een vijftal van zijn albums werd al vertaald in het Nederlands, waarvan de bekendste La Casa - ook een familiegeschiedenis - en Sporen van het Toeval. Het album is getekend in de klare lijn met eerder zuinige gelaatsuitdrukkingen. De algemene inkleuring varieert naargelang het gaat om een flashback of niet. Er zijn ook verschillende oude foto’s opgenomen die de personages tonen zoals ze in werkelijkheid waren. Het versterkt de authenticiteit van een ware familiegeschiedenis. In zijn nawoord vermeldt Paco Roca dat hij een exemplaar heeft gegeven aan zijn moeder, die moest huilen en haar leven herkende.

Terug naar Eden is een mooie nostalgische terugblik van een jong meisje uit een kroostrijk gezin, een ontroerende kijk op het leven van een gewone familie halverwege vorige eeuw. Te onthouden.

JAN GOFFIN